Dalmatiek

Een dalmatiek is het gewaad dat wordt gedragen door de diaken tijdens de mis en bepaalde andere plechtige ceremonies. Het ziet eruit als een kort kleed met mouwen dat aan de zijkanten volledig open is.

Een tau-vormige tuniek

Van oorsprong is de dalmatiek een lekengewaad afkomstig uit de streek Dalmatië. In de 3de eeuw zijn het de paus en de Romeinse diakens die een dalmatiek dragen. Het is in die periode een lang, tot aan de voeten reikend gewaad met lange wijde mouwen. Van aan de schouders vertrekken er twee verticale purperen stroken, de zogenaamde aurifriezen of clavi, In de 13de eeuw verandert de vorm en begint de dalmatiek te gelijken op de huidige T-vorm: korter, tot aan de knieën, en met kortere mouwen. De dalmatiek wordt gedragen als bovenkleed over andere kledingstukken (amict, albe en cingel). In de 17de eeuw zijn de zijkanten volledig open tot aan de mouwen, zodat er aan de voor- en achterzijde een loshangend pand stof overblijft.

Onderscheidend gewaad van de diaken

De dalmatiek is het specifieke gewaad van de diaken. De diaken is een gewijde bedienaar die de bisschop of priester bijstaat tijdens grote plechtigheden zoals plechtige missen, maar ook processies en de zegen met het Allerheiligste (eucharistische zegen). De diaken heeft niet de priesterwijding ontvangen en behoort  dus niet tot dezelfde rang als de priester.

Diakens assisteren de celebrant vaak met twee of soms wordt de diaken bijgestaan door een subdiaken. Deze laatste draagt een tuniek: een zeer gelijkend, maar smaller en minder versierd gewaad. De dalmatiek onderscheidt de diaken dus van andere gewijde bedienaars en vestigt de aandacht op diens specifieke functies. Hoewel weinig talrijk, bestonden er ook dalmatieken voor koorknapen.

Luxueuze gelegenheidskledij

Als onderscheidend kledingstuk is de dalmatiek vaak vervaardigd uit kostbare stoffen (zijde, fluweel, linnen, goud- en zilverdraad). Hoe plechtiger en belangrijker de ceremonie, hoe rijkelijker de dalmatiek is versierd. Ze is gevoerd met een stof die buckram wordt genoemd: een stof die is ingestreken met Arabische gom om deze stijver te maken en zo het kledingstuk meer stevigheid te geven. De versieringen zijn vooral aangebracht op de aurifriezen of clavi, overblijfselen van de antieke klederdracht. Het zijn verticale stroken die lopen van de schouders tot beneden, waar ze vaak verbonden zijn door een horizontale band. Ook de mouwuiteinden hebben vaak versierde boorden. De dalmatiek is een gewijd en daarom heilig gewaad, en dient dus met grote zorg te worden behandeld.