De visuele beleving

De ontoereikende blik

De harde realiteit binnen het kunsthistorisch onderzoek is dat onze hedendaagse blik ontoereikend is om een laatmiddeleeuwse kerk te visualiseren. Het verleden wordt een zelfgecreëerde werkelijkheid, gevormd door een eindeloze stroom aan geromantiseerde plaatjes uit schoolboeken. Alles wat het harmonieuze droombeeld verstoort, zorgt voor ongemak, rusteloosheid of zelfs agressie. Het is immers ònze geschiedenis waar men dan aan raakt, een culturele identiteit die ons maakt tot wie we zijn. Denk aan de verontwaardigde reacties op amateuristisch gerestaureerde sculpturen of de bijtende kritiek bij de opening van De Plek, een ontmoetingsplaats en bistro in een ongebruikte zijkapel van de Antwerpse kathedraal. Gestuwd door technologische vernieuwingen werden er het afgelopen decennium verscheidene pogingen ondernomen om het verleden in zijn oorspronkelijke zintuiglijkheid dichterbij te brengen. Voortbouwend op wetenschappelijk onderzoek lanceerde een team van historici in 2019 de app Hidden Florence , waarin de wandelaar door het laatmiddeleeuwse Firenze werd geleid. Diezelfde academici werkten mee aan een digitale reconstructie van de verloren gegane San Pietro Maggiore voor de tentoonstelling Visions of Paradise: Botticini’s Palmieri Altarpiece  (2015, National Gallery). Op deze manier kon de bezoeker de altaarstukken in hun toenmalige Florentijnse context ervaren. Beide projecten behandelden het verleden met grote omzichtigheid; een gevoel van onbehagen bleef achterwege.

Eerder losjes gebaseerd op de historische werkelijkheid zijn de klank- en lichtspektakels die tijdens de zomermaanden aan de kathedralen van Amiens  en Reims plaatsvinden. Bij het vallen van de avond worden de gevels omgetoverd tot een kleurrijke versie van hun potentiële middeleeuwse uitzicht. Een gevoel van kitsch sluipt hier naderbij. Een van de meest controversiële wetenschappelijke reconstructies is de rondreizende tentoonstelling Gods in Color: Painted Sculpture of Classical Antiquity (2003). Blanke, marmeren sculpturen uit de Grieks-Romeinse oudheid werden naast hun duplicaten geplaatst, beschilderd in felle primaire kleuren. Uit minuscule verfsporen was immers gebleken dat de oudheid er helemaal niet tijdloos wit uitzag, maar juist gehuld ging in een virtuoos kleurenpalet. Of het nu gaat om de wetenschappelijke inzichten uit Gods in Color of de toeristische lichtshows aan Franse kathedralen, het resultaat is hetzelfde: het komt als een schok om het verleden niet door een sepiakleurige bril te zien.